Bødalen stavkyrkje

61°14′38.7″N 10°4′1.39″E / 61.244083°N 10.0670528°E / 61.244083; 10.0670528

Bødalen stavkyrkje var ei stavkyrkje i Bødalen i Vestre Gausdal. Kyrkja skal ha vorte bygd på 1100-talet, utan at nøyaktig år er kjent.^[1] Kyrkja skal ha stått ved garden Bø øvre (eller Øvre Bø)^[2]. Frå tidleg av vart sokn og kyrkje kalla Jadradal («Bjár kirkja i Jöđrudali» eller Jødrudals kyrkje), eit namn som skal ha vore i bruk så seint som i 1575. Bødalsnamnet dukkar opp fyrste gong i 1449 som namnet på kyrkjestaden og ser ut til å ha fortrengt det gamle soknenamnet etter kvart.^[3]

Stavkyrkja vart avløyst av ei laftekyrkje i 1665.^[4] Vestre Gausdal kyrkje (òg kalla Nykyrkja) vart oppført ved Forset og innvigd i 1784, og den lafta Bødalskyrkja frå 1665 vart trulig lagt ned om lag på denne tida. Men det ser ikkje ut til at kyrkja vart riven med ein gong. Ifølgje lokale tradisjonar skal ho ha vore i bruk mellom anna som forsamlingslokale ei hundre års tid etterpå.^[5] Det er ingen synlege spor etter kyrkja i dag, og den nøyaktige kyrkjestaden i mellomalderen er ikkje kjend.^[6]

Gjenstandar frå stavkyrkja

Det er bevart to plankar frå ein portal som ein trur stammer frå denne stavkyrkja. Dei skal vere å finne i Nordiska museet i Stockholm.^[7]

Midt på 1300-talet skal presten i kyrkja ha bytta ut det gamle romanske krusifikset (frå før 1200-talet) med eit gotisk krusifiks.^[8] Det gotiske krusifikset skal vore skore på Hamar. Det er 134 cm høgt og vart kjøpt av Nordiska museet i 1881 og overført til Oldsamsamlinga i 1971.^[9]

Ein madonnafigur med barn frå Balke-skolen (ca. 1300) er no i Vestre Gausdal kyrkje.^[10] Det same er ein biskopfigur frå Balke-skolen (ca. 1350).^[11]

Fotnotar

↑ Ut frå portalplankane på Nordiska museet daterer ein gjerne kyrkja til fyrste halvdel av 1100-talet. Dette gjeld t.d. Skre (1988), som byggjer på Norske fornlevninger av N. Nicolaysen (1862/66), og Gausdalsminner 10, s. 51, medan Dietrichson (1892) og Sand (1988) synest å operere med ei noko seinare datering.
↑ Gnr. 54 i Nykirke, jf. Gardar i Gausdal.
↑ Sand (1988), s. 12.
↑ Diethrichson (1892, s.234) omtalar ikkje tømmerkyrkja frå 1665 og går i staden ut frå at stavkyrkja vart riven omkring 1784.
↑ Gausdalsminner 10, s. 54.
↑ Dagfinn Skre (s. 59) klarte ikkje å fastslå mellomalderkyrkjestaden med sikkerheit i 1982.
↑ Bilete i Digitalt Museum. På den andre sida gjev ei oppføring i Universitetsmuseenes fotoportal Arkivert 2020-02-22 ved Wayback Machine. inntrykk av at dei er i Oldsaksamlinga.
↑ Jubileumshefte (1984), s. 9 og 21.
↑ Muligens C33287 Arkivert 2020-02-22 ved Wayback Machine..
↑ Funne på kyrkjeloftet i 1909 og reparert og måla, ifølgje Gausdalsminner 10 (s. 54). Sidan vart overmålinga forsøkt fjerna ved ei oppussing i Maihaugen sin verkstad i 1983, men dette vart for kostbart, og statuen vart berre delvis avdekka. I 2000 vart det gjort eit nytt forsøk, men det viste seg vanskeleg å gjennomføre dette utan å skade statuen. Han vart så restaurert og fekk delvis ny måling.
↑ Reparasjonshistorie om lag som for madonnaen. Iflg. jubileumsheftet er bispestaven ein rekonstruksjon.

Kjelder

Skre, Dagfinn (1988). Gård og kirke, bygd og sogn. Organiseringsmodeller og organiseringsenheter i middelalderens kirkebygging i Sør-Gudbrandsdalen. Øvre Ervik: Alvheim & Eide. s. 59-60. ISBN 82-90359-44-6. [Riksantikvarens rapporter 16]
Vestre Gausdal kirke 1784-1984. Vestre Gausdal menighetsråd. 1984. ISBN 82-7275-030-9.
Sand, Arne (1988). Østre Gausdal kirke. Østre Gausdal menighetsråd og Gausdal historielag. s. 12. ISBN 82-90439-32-6.
Marthe Stine Fyksen (2003). «Kirkehistorie fra Bødalen». Gausdalsminner 10. Gausdal historielag. s. 51-54. ISBN 82-7847-094-4.
Dietrichson, Lorentz (1892). De norske stavkirker. Studier over deres system, oprindelse og historiske udvikling. Kristiania: Alb. Cammermeyers forlag. s. 233-234. ISBN 82-90439-32-6.

Denne artikkelen bygger på «Bødalen stavkirke» frå Wikipedia på bokmål, den 29. mai 2019.

Bakgrunnsstoff

Brendalsmo, Jan: Kildegjennomgang: Middelalderske kirkesteder i Oppland (Riksantikvaren, 2016), s. 66
Nicolaysen, N. (1862–66). Norske fornlevninger. Foreningen til norske fortidsminners bevaring. s. 102.
Bødalen stavkyrkje i kulturminnesok.no, nettstaden til Riksantikvaren

[1] Ut frå portalplankane på Nordiska museet daterer ein gjerne kyrkja til fyrste halvdel av 1100-talet. Dette gjeld t.d. Skre (1988), som byggjer på Norske fornlevninger av N. Nicolaysen (1862/66), og Gausdalsminner 10, s. 51, medan Dietrichson (1892) og Sand (1988) synest å operere med ei noko seinare datering.

[2] Gnr. 54 i Nykirke, jf. Gardar i Gausdal.

[3] Sand (1988), s. 12.

[4] Diethrichson (1892, s.234) omtalar ikkje tømmerkyrkja frå 1665 og går i staden ut frå at stavkyrkja vart riven omkring 1784.

[5] Gausdalsminner 10, s. 54.

[6] Dagfinn Skre (s. 59) klarte ikkje å fastslå mellomalderkyrkjestaden med sikkerheit i 1982.

[7] Bilete i Digitalt Museum. På den andre sida gjev ei oppføring i Universitetsmuseenes fotoportal Arkivert 2020-02-22 ved Wayback Machine. inntrykk av at dei er i Oldsaksamlinga.

[8] Jubileumshefte (1984), s. 9 og 21.

[9] Muligens C33287 Arkivert 2020-02-22 ved Wayback Machine..

[10] Funne på kyrkjeloftet i 1909 og reparert og måla, ifølgje Gausdalsminner 10 (s. 54). Sidan vart overmålinga forsøkt fjerna ved ei oppussing i Maihaugen sin verkstad i 1983, men dette vart for kostbart, og statuen vart berre delvis avdekka. I 2000 vart det gjort eit nytt forsøk, men det viste seg vanskeleg å gjennomføre dette utan å skade statuen. Han vart så restaurert og fekk delvis ny måling.

[11] Reparasjonshistorie om lag som for madonnaen. Iflg. jubileumsheftet er bispestaven ein rekonstruksjon.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]